Γράφει ο David O’ Regan*
Σήκω πάνω τώρα, κοίτα γύρω σου, κάντο!
Μπορεί να είσαι σε ένα δωμάτιο γεμάτο κόσμο, μπορεί να είσαι σε έναν πολυσύχναστο δρόμο, μπορεί να έχεις βγει για καφέ με ένα φίλο, αλλά να το ξέρεις· είσαι μόνος. Βρισκόμαστε στο σημείο καμπής μεταξύ μιας αναβλητικής κοινωνίας η οποία μετακυλύει όλη την ευθύνη σε ατομικό επίπεδο και μιας κοινωνίας όπου η ατομικότητα έχει αντικαταστήσει τη δημοκρατία.
Ο άνθρωπος, όπως και πολλά ζώα, έχει μια έμφυτη δεξιότητα να δημιουργεί κοινότητες. Και όπως και σε όλα τα υπόλοιπα που κάνει, αισθάνεται ανώτερος από τα ζώα σε αυτή του την ικανότητα, αφού δημιούργησε τον πολιτισμό. Εμείς οι άνθρωποι, λοιπόν, όπως και πολλά ζώα δημιουργούμε ιεραρχίες, αλυσίδες διοίκησης κι ευθύνης δηλαδή, όπου ο καθένας έχει τη θέση του και το καθήκον του. Αυτή είναι μια δομή αλληλεξαρτήσεων που διασπά τους πολύπλοκους μηχανισμούς οι οποίοι είναι απαραίτητοι για να διατηρηθεί ο πολιτισμός σε μικρά διαχειρήσιμα καθήκοντα
Αυτή η δημοκρατική εξάπλωση των υποχρεώσεων σήμανε το ότι θα μπορούσαμε να εξειδικευτούμε σε συγκεκριμένες δεξιότητες, σύμφωνα με τις ικανότητές μας
Η ανταπόδοση είναι ότι παίρνουμε ένα μερίδιο από τα κέρδη, καθώς και τη δυνατότητα να επιλέγουμε αυτούς που θα διαχειρίζονται το σύστημα.
Ο Καρλ Μαρξ προέβλεψε ότι αυτή η αλληλεξάρτηση θα μπορούσε να εξελιχθεί σε μια κοινωνία η οποία θα εξαλείψει τις ανθρώπινες ανάγκες και θα ισχυροποιήσει τις κοινότητες, μετατρέποντάς τις σε μια κοινωνία ισότητας μέσω του σοσιαλισμού. Την ώρα που οι θεωρίες του Μαρξ άρχισαν να εφαρμόζονται στην πράξη, σε ένα από τα μεγαλύτερα κοινωνικά πειράματα που έλαβαν ποτέ χώρα, ο Σιγκμουντ Φρόιντ εστίασε την προσοχή του στο άτομο.
Έπειτα συνέβη μια μικρή αλλαγή. Στην Αμερική, ο Edward Bernays, άρχισε να αναπτύσσει τρόπους για να ερευνήσει τις καταναλωτικές συνήθειες, χρησιμοποιώντας τις μελέτες του θείου του Sigmund Freud.
Ανακάλυψε ότι η αποτελεσματικότητα της έρευνας του θείου του, του επέτρεψε όχι μόνο να αντιληφθεί την ανθρώπινη συμπεριφορά σε ατομικό επίπεδο, αλλά να μπορεί να την επηρεάσει κιόλας.
Σύμφωνα με τον Adam Curtis, αυτό ήταν το ξεκίνημα μιας συστηματικής μετακίνησης από την κοινότητα, στον «Αιώνα του Εαυτού». Πρότεινε μάλιστα να χρησιμοποιηθεί η γνώση που
αποκτήθηκε από την ανάπτυξη της ψυχανάλυσης από τον Φρόυντ, ώστε για να χειραγωγηθεί η κοινωνία.
Ήδη από το 1927, ο Paul Mazur, ένας από τους κορυφαίους τραπεζίτες, της χρεωκοπημένης σήμερα Lehman brothers, έγραψε: «Πρέπει να μετατρέψουμε την Αμερική, από μια κοινωνία αναγκών σε μια κοινωνία επιθυμιών. Οι άνθρωποι πρέπει να εκπαιδευτούν να επιθυμούν, να θέλουν να αποκτήσουν νέα πράγματα, ακόμα και πριν αυτά που ήδη έχουν καταναλωθούν».
Αξιοποιώντας αυτές τις πρόσφατα τροφοδοτημένες επιθυμίες, οι έμποροι κατάφεραν να μας κάνουν να θέλουμε να αποκτήσουμε αυτόν τον ατελείωτο χείμαρρο από συσκευές και υπηρεσίες που βελτιώνουν τη ζωή μας.
Τώρα δεν είναι η enterprise of this που μας απασχολεί, αλλά οι παρενέργειές της. Στην αρχή οι διαφημίσεις εστίαζαν στην κοινωνική αποδοχή και στο να είναι κανεις ένα καλό μέλος της μαζικής δημοκρατίας. Έπειτα, αφού η σκόνη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είχε κατακαθίσει, ο στόχος έγινε η «αίσθηση του εαυτού». Οι άνθρωποι μάθαιναν ότι ήταν δικαίωμά τους να έχουν ότι επιθυμούσαν κι ότι όσο περισσότερα αποκτούσαν, τόσο καλύτεροι γίνονταν. Έτσι ο καθένας άρχισε να κρίνεται από τις καταναλωτικές ορέξεις του και την ικανότητά του να τις ικανοποιεί. Η επιδεικτική κατανάλωση αντικατέστησε την ικανοποίηση των αναγκών κι αυτοί που κατανάλωναν πιο επιδεικτικά έγιναν οι ίδιοι κινούμενες διαφημίσεις. Μέχρι το τέλος του προηγούμενου αιώνα, ήταν «ο καθένας για τον εαυτό του».
Αφήνουμε τον «αιώνα του εαυτού» και μπαίνουμε στον «αιώνα του φτιάξτο μόνος σου».
Το 1943 στη Σουηδία, ο νεαρός Ingvar Kamprad ίδρυσε την ΙΚΕΑ και σύντομα ανακάλυψε πως υπήρχε μόνο ένα μέρος όπου το εργατικό δυναμικό ήταν φτηνότερο απ’ ότι στην Κίνα.
Αναθέτοντας στον ίδιο τον καταναλωτή να συναρμολογήσει αυτό που έχει αγοράσει, μπορούσε να γίνει σημαντική μείωση του κόστους παραγωγής. Σήμερα οι περισσότεροι από εμάς συναρμολογούμε οι ίδιοι τα έπιπλά μας, χωρίς αυτό να μας κάνει εντύπωση. Αν μη τι άλλο είμαστε περήφανοι για το κατόρθωμά μας και προσδίδουμε μεγαλύτερη αξία στο αντικείμενο που φτιάξαμε με τα χέρια μας. Το πολλαπλασιαστικό όφελος για την ΙΚΕΑ δεν είναι μόνο οι πιο παρορμητικές αγορές επίπλων, εξ’ αιτίας της ευκολίας του να αγοράσει κανείς ένα κουτί που χωράει άνετα στο αυτοκίνητό του, αλλά και η μετακύληση της ευθύνης κατασκευής από τον κατασκευαστή σε εμας.
Με γνώμονα τη κουλτούρα της επιθυμίας και τη συστηματική εκχώρηση υποχρεώσεων, ο πολιτισμός έχει αρχίσει να μεταθέτει την ευθύνη στο άτομο.
Το μπεστ σέλερ της Rhonda Byrne «The secret» (Το μυστικό), διακηρύσσει ότι όλοι είμαστε ικανοί να γίνουμε και να έχουμε ότι θέλουμε, αρκεί να προβάλλουμε την ιδέα αρκετά έντονα. Κυρίως, ισχυρίζεται ότι η έλλειψη ευμάρειας κι επιτυχίας είναι δικό μας λάθος. Σίγουρα θα συμφωνήσω ότι αν κάθεται κανείς και τα περιμένει όλα έτοιμα από τους άλλους, δεν πρόκειται να καταφέρει τίποτα, αλλά όσο αφορά τα θέματα ανθρώπινων τραγωδιών, όπως το τσουνάμι της Ινδονησίας, την 11η Σεπτεμβρίου, ή τον καρκίνο, η Byrne υποστηρίζει ότι αυτές συμβαίνουν μόνο στους ανθρώπους που βρίσκονται «στην ίδια συχνότητα με το γεγονός». Έτσι τώρα είμαστε υπεύθυνοι και για τις επιδημίες και τις φυσικές καταστροφές.
Το βιβλίο της Barbara Ehrenreich με τίτλο «χαμογέλα ή πέθανε», ερευνά την κουλτούρα της αυτοβελτίωσης/αυτοβοήθειας και τον καταλογισμό ευθυνών στον πάσχοντα γιατί δεν είναι αρκετά «θετικός». Η εμπειρία της με τον καρκίνο του μαστού και τις ομάδες υποστήριξης στις οποίες απευθύνθηκε για βοήθεια, είναι ενδεικτική της νέας κοινωνικής νοοτροπίας «διατήρησε την ηρεμία σου και συνέχισε» (“keep calm and carry on”), σύμφωνα με την οποία είναι θεμιτό να στραφείς σε ένα φίλο ζητώντας τη στήριξή του, αρκεί να μην κάνεις πολλή βαβούρα γι’ αυτό.
Σήμερα, οι ομιλητές που εμπνέουν και τα βιβλία αυτοβελτίωσης/αυτοβοήθειας προάγουν τη φιλοσοφία του ατομικισμού και της αυτοσυντήρησης. Κανένας δεν μας προτείνει να στρεφόμαστε στην οικογένεια, στους φίλους, ή στην κοινότητα για τα προβλήματά μας. Κανένας τους δεν θα μας συμβουλέψει να χτίσουμε τα δικά μας δίκτυα υποστήριξης, γιατί αυτά μπορεί να επηρεάσουν τις πωλήσεις τους. Ο καθένας είναι μόνος του και καλό είναι να συνηθίζει σε αυτή την ιδέα.
Οι κυβερνήσεις σε όλο τον δυτικό κόσμο, περιορίζουν την κρατική υγειονομική περίθαλψη και τις συντάξεις δίνοντας ξεκάθαρα το μήνυμα· πρέπει να δουλεύετε όλη μέρα, μέχρι που να μη μπορείτε άλλο, να πληρώνετε τους φόρους σας και την ασφάλειά σας, αλλά αν δεν έχετε κάνει οι ίδιοι το κουμάντο σας για τη σύνταξή σας τότε απλά δε θα πάρετε σύνταξη (η κυβέρνηση «κάντο μόνος σου» θα ακολουθήσει στη συνέχεια). Όλα αυτά τα χρόνια με τις διπλές βάρδιες, ή το χτίσιμο της δικής σας επιχείρησης, έχουν αποδυναμώσει τους δεσμούς σας με τα παιδιά σας, τόσο όσο χρειάζεται για να μην έχουν ιδιαίτερα μεγάλη επιθυμία να σας νοιαστούν, ακόμη κι όταν δε θα είναι ήδη και τα ίδια πολύ απασχολημένα δουλεύοντας με τη σειρά τους το ίδιο ή και περισσότερο εντατικά. Η σημερινή αντίθεση στα σχέδια της υγειονομικής περίθαλψης του Ομπάμα, εκφράζει τη στάση του «pay your own way and get what you are given».
Θα κλείσω με τη δική μου συμβουλή αυτοβοήθειας. Δεν είναι ντροπή να χρειαστείς βοήθεια από τους άλλους, αλλά ακόμα κι όταν δεν την χρειάζεσαι, πρόσφερέ την.
(το πρωτότυπο κείμενο είναι στα αγγλικά. την μετάφραση του κειμένου επιμελήθηκε ο Φάνης Παναγιωτόπουλος, τον οποίο και ευχαριστούμε)
——————————————-
* Λίγα λόγια για τον David O’Regan
Δεν είναι εύκολο να μπορέσει να περιγράψει με λίγα λόγια τον κύριο O’Regan 🙂
Ο David είναι από τους πιο γνήσιους ανθρώπους που γνωρίζουμε. Είναι καλός φίλος, πελάτης και συνεργάτης της Atlas Consulting. Η μετάφραση του site μας στην αγγλική γλώσσα είναι εργασία δικής του επιμέλειας αλλά και προϊόν της ανάγκης του να βοηθά τους φίλους του. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αγγλία και ζει στην Ελλάδα τα τελευταία 13 χρόνια. Έχει ανήσυχο επιχειρηματικό πνεύμα, που συνέχεια γεννά επιχειρηματικές ιδέες και μικροεφευρέσεις. Από το City του Λονδίνου και μια σίγουρη καριέρα στο Χρηματιστήριο, προσγειώθηκε στην Ελλάδα γιατί τον γοήτευσε το τοπίο και οι ανοικτοί άνθρωποι. Αν τον γνωρίσει κανείς, θα καταλάβει ότι έχει ένα ιδιαίτερο τρόπο σκέψης, δεν είναι προβλέψιμος στην συζήτηση ούτε στα επιχειρήματα. Μελετά, κάνει coaching σε ενήλικες και εφήβους, μανατζάρει μια μεγάλη ομάδα από ανθρώπους, αρθρογραφεί, φιλοσοφεί, παράλληλα είναι μπαμπάς, σύζυγος, φίλος. Σκοπός της ζωής του είναι να πάει κόντρα στο ποτάμι αυτού που θεωρείται συμβατικό και να αναπτύσσει και να υλοποιεί τα ποιήματα της δημιουργικότητας του, πάντα με νόημα και ουσία. Σίγουρα, not the casual business guy αλλά οπωσδήποτε ένας άνθρωπος που θέλουμε για φίλο και για συνεργάτη.
